Ενημερώθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου, 2022

Α ιστορία τα Τσακωνιά

Έατε! Κατσάτε τσαι νιάτε τσι θα ντ' αλήου νιούμου για τα χώρα νάμου από του παλαίοι τσεροί μέχζι ταν επανάσταση.

Πηγή: Βαγενάς, Θ. (1971). Ιστορικά Τσακωνιάς και Λεωνιδίου. Αθήνα: Δήμος Λεωνιδίου.

Ελάτε να μάθουμε για τον τόπο μας από την αρχαιότητα έως το 1821 που σήμανε η ελληνική επανάσταση.

Η χώρα μου είναι η Τσακωνιά. Α χώρα νάμου ένι α Τσακωνιά στην Νότια Κυνουρία. Η ιστορία της φτάνει στα βάθη των αιώνων αν και λιγοστές οι ιστορικές πηγές που έχουμε. Κυνούριοι ζούσαν σε πολλές περιοχές: στο Λύκαιον όρος στην Αρκαδία, στη Σπάρτη ως Κυνοσουρείς, στην Αργολίδα ως Ορνεάται. Φαίνεται ότι ο όρος «Κυνούριος» λειτουργούσε ως συνδετικός κρίκος μεταξύ των 3 γειτονικών κρατών. Ταυτόχρονα όμως ήταν και «μήλο της έριδας» μεταξύ των Αργείων, των Αρκάδων και των Λακεδαιμονίων. Γι΄αυτό άλλωστε και τα γεωγραφικά όρια ήταν θολά. Στην αρχαιότητα η Κυνουριάτικη γη χωριζόταν σε 3 μέρη: τη «Θυρέα», πολιτεία με λιμάνι στο σημερινό Άστρος, την «Ανθήνη», πολιτεία στο σημερινό «Παλιόκαστρο» του Αγ. Ανδρέα, τους «Πραίους», γνωστοί και ως Πρασιές. Η Πρασιατική χώρα μεγάλη, περιλάμβανε τον Τυρό, την Πολίχνη τα σημερινά Πούλιθρα, τον οικισμό των «Ορειών» στο οροπέδιο της Παλιόχωρας κι έφτανε ως τις λακωνικές Γερόνθες. Η ναυτική τους δύναμη τέτοια που ήταν μέλος της ιωνικής «Αμφικτυονίας της Καλαυρίας», μια συμμαχία ενάντια στη δύναμη των Αργείων. Αυτό έκανε και τις μάχες σφοδρές με σημαντικότερη τη «Μάχη της Θυρέας» μεταξύ Λακεδαιμονίων και Αργείων το 546 π.Χ., που κατά τον Ηρόδοτο η Κυνουρία περιήλθε υπό την κυριαρχία της Σπάρτης έως το 338 π.Χ. ενώ αργότερα 195 π.Χ. ο Ύπατος Ρωμαίος (Τίτος Κόιντος) Φλαμινίνος παραδίδει την Κυνουρία στους Αργείους εκτός από τις Πρασιές που παραμένουν στους Σπαρτιάτες αλλά πλέον είναι Ελευθερολάκωνες στο «κοινόν των Λακεδαιμονίων». Για να επιβιώσει το «κράτος των Πρασιέων» συνήθης τακτική ήταν η διπλή οίκηση, στα παράλια και στην ενδοχώρα καθώς κι η καταφυγή στις Ακροπόλεις: των Πρασιών, των Ορειών, του Τυρού μεταξύ Τυρού και βόρεια των Μελάνων και της Πολίχνης.

Να, εδώ στο Λεωνίδιο βρίσκονταν πιθανότατα οι Αρχαίες Πρασιές όπως μας πληροφορεί ο Σκύλακας το 420 π.Χ., γνωστές και ως Βρασιαί, από τον μύθο που έλεγε ότι ξεβράστηκε η λάρνακα του θεού Διονύσου, εξ’ ου και γιατί ο περιηγητής Παυσανίας το 170 μ.Χ. τον αποκαλούσε «Διονύσου τόπος». Εκτός όμως από τον Διόνυσο οι ντόπιοι τότε λάτρευαν και άλλους Θεούς τον Απόλλωνα, τον Ασκληπιό, τη Αθηνά και ήταν συχνό τα παλιά αρχοντικά να τους απεικονίζουν. Και άργησαν πολύ να ξέρετε να ασπαστούν τον Χριστιανισμό, τόσο που συχνά ρωτούσαν ‘Χριστιανός ή Τσάκωνας» ως τον 9^ο αι. από όπου κι έπειτα ήταν βαθιά θρησκευόμενοι Χριστιανοί, κάτι που παρατηρούμε και στην ονομασία Λεωνίδιο από τον Άγιο Λεωνίδα.

Ούνι δεχουμένοι αφεγκικο τάνου απ΄τα τσουφάσι οι Τσακώνοι! Δεν αντέχουν αφεντικό πάνω από το κεφάλι τους οι Τσάκωνες. Ανυπόταχτοι και ατίθασοι σε μόνιμη εξέγερση όπως απέναντι στους Σλάβους που τον 6^ο μ.Χ. αι. τους ωθούν να καταφύγουν στα ορεινά του Πάρνωνα. Σκληροτράχηλοι και γνωστοί για τη δύναμή τους τόσο που η λέξη «Τζέκωνες» πρωτοαναφέρεται από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου τον Πορφυρογέννητο το 900 μ.Χ. ως «επίλεκτα σώματα των καστροφυλάκων» ενώ ειδική μνεία γίνεται και στο αξίωμα του «Στρατοπεδάρχη των Τσακώνων». Κι ίσως αυτή τους η επαναστατική τάση να εξηγεί το μένος με το οποίο οι Φράγκοι κατακτητές το 1205 στην 4^η Σταυροφορία κι αργότερα το 1272 κούρσεψαν όλη την Τσακωνιά, όπως αναφέρει και η τοπική παράδοση. Ενδεικτικό είναι το κείμενο «Α Παλιόχωρα» από τα «Χρονικά των Τσακώνων»:

«Α Παλιόχωρα έκι πρεσού παλιά χώρα… Τα χώρα έτανι ν’ εκαστρέβαϊ το Σταυροφόροι το 1215 …… Ψεά ταν Παλιόχωρα ένι ένα σίνα. Τάνου το σίνα ένι ένα παλιέ βροντατέ κάστρε, ο Οριόντα. Όρπα ήγκι γινουμένοι οι πολέμοι.

Κι έτσι σιγά σιγά ξεπηδούν τα γνωστά μας τσακωνοχώρια π’ έμε ξέρουντε σάμερε:

ο Πραστέ, α Καστάνιτσα τσαι α Σίταινα, ο Αγιε Λίδη, ο Άγιε Αντρία, ο Τερέ, ο Σαπουνάτση, το Μέανε, τα Πραματευτά.

Από το βιβλίο "Τα χρονικά των Τσακώνων" τομ. Θ', 2006, σελ. 63

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους ξεκινά πόλεμος από το 1463 μεταξύ Ενετών κατακτητών και Τούρκων για την κατάκτηση του Μοριά. Το Λεωνίδιο καταστρέφεται το 1467 αλλά η Τσακωνιά πέφτει στα χέρια των Τούρκων το 1540 και αρχίσει η πρώτη Τουρκοκρατία ως το 1685 που ξανα πέφτει στα χέρια των Βενετσιάνων και μετά ξανα πέφτει στα χέρια Τούρκων το 1715.

Με την καταστροφή του Λεωνιδίου ακμάζει ο Πραστός, διοικητική πρωτεύουσα του φέουδου της Κυνουρίας. Οι Τσάκωνες χτίζουν αρχοντικά και προσφέρουν χρήματα χάριν στο εμπόριο σιταριού, βουτύρου και αλατιού στην Κωνσταντινούπολη και στις Παραδουνάβιες περιοχές όπου μεταναστεύουν. Είναι γνωστή, άλλωστε, η ρήση ‘η Πόλη βγάζει τα άσπρα (χρήματα) και ο Πραστός τα κάνει κάστρα».

Α νέα χώρα, ο Πραστέ, έκι ατσά πολικεία τα΄έκι έχα δικό σι δεσπόκη. Έκι α επισκοπή «Ρέοντος και Πραστού». Κι είναι αυτός ο Δεσπότης που ηγείται της επανάστασης στα Ορλωφικά το 1770. Και παρότι η επανάσταση αυτή απέτυχε θαρρώ πως το σαράκι της λευτεριάς έχει χωθεί βαθιά στην καρδιά των Τσακώνων, τόσο που πολλοί από τους Τσάκωνες έχουν πια γίνει Κουρσάροι και Κλέφτες γνωστοί ως «Αητοί του Μαλεβού».